Kronik Diyaliz Hastalarının Afet Durumlarında Etkin Yönetimi için Kaynak Planlama Problemleri ve Modelleri

Gerçekleştiğinde binlerce kişinin hayatını olumsuz yönde etkileyen afetler, olağan koşullarda dahi düzenli tedavi görmesi gereken kronik hastalar için ciddi hayati tehlike doğurmaktadır. Örneğin, böbrek yetmezliği nedeniyle düzenli aralıklarla diyaliz tedavisi gören hastaların tedavilerinin düzenli şekilde devam etmesi, afetin çeşitli etkilerinden dolayı oluşacak diyaliz servis kapasitesi azalması nedeniyle mümkün olmayabilir. Kronik diyaliz hastalarının afet sonrasında hangi sağlık kuruluşlarına yönlendirileceği, azaltılmış tedavi seçeneklerinin uygulanıp uygulanmayacağı ve tedavi çizelgelerinin yapılması gibi kararların karmaşık bir ortamda verilmesi gerekir. Bu projede afetten en çok etkilenen gruplar arasında yer alan kronik diyaliz hastalarına yönelik afete hazırlık ve müdahale aşamasını kapsayan kaynak planlama problemleri tanımlanması ve bu problemler için matematiksel modellerin ve etkin çözüm yöntemlerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Önerilen proje kapsamında kronik diyaliz hastaları için afet öncesi ve afet sonrası diyaliz servis sistemlerinin tasarlanması ve yönetilmesine odaklanan üç farklı özgün problem ele alınacaktır. Afet sonrası planlama yapmaya odaklanan ilk problem, kronik diyaliz hastalarının afet sonrasında ayakta kalan sağlık kuruluşlarına her hasta için asgari tedavi gereksinimleri belirlenerek atanmasını ve mevcut seans kapasitesini gözeterek tedavilerinin çizelgelenmesini bütünleşik olarak ele alır. Afet sonrası ele alınan ikinci problem ise bunlara ek olarak hastaların verilen randevularına gecikmelerinden dolayı oluşacak zaman ve kaynak kayıplarını önlemek için, hastaların atandıkları merkezlere seanslarından önce servis araçlarıyla taşınmasını ulaşım ağındaki belirsizlikleri gözeterek ele alır. Üçüncü problem ise kronik diyaliz hizmeti veren sağlık kuruluşlarını ve hastaları beklenen bir afete hazırlamak için kuruluşlar arasında ittifak ağı kurma ve hastaların yedek merkezlerinin bildirilmesi stratejilerine odaklanır. Önerilen problemler için tamsayılı programlama ve iki aşamalı rassal programlama modelleri ve problemlerin yapısına uygun, hızlı ve kaliteli çözümler bulan sezgisel yöntemler geliştirilecektir. Bilgisayısal uygulamalar vasıtasıyla geliştirilen yöntemlerin performansı değerlendirilecektir. Ayrıca, İstanbul’da gerçekleşmesi olası deprem kaynaklı afet senaryoları düşünülerek gerçekçi verilere dayanan vaka çalışmaları yapılacaktır. Önerilen proje, kronik sağlık problemi olan hastaların ve bu hastalara hizmet veren kuruluşların afetlere hazırlanmasını ve afet sonrasında etkin tedavilere erişim için planlama yapılmasını ele aldığı için toplumsal katkı potansiyeli yüksek bir projedir. Ayrıca literatürde afet sonrası sağlık operasyonlarının planlanmasına odaklanan pek çalışma bulunmadığı için literatürde bu yönde öncü olacaktır. Tanımlanan özgün problemler ve geliştirilen matematiksel modeller ve çözüm yöntemleri vasıtasıyla da önemli yöntembilimsel katkılar sağlayacaktır.